Verbinding, meer uniformiteit en successen in schuldhulpverlening

Civic Amsterdam, uitvoeringsorganisatie van B&A, zet zich in voor bewoners van Amsterdam Oost. Zij vormt één van de acht maatschappelijke dienstverleners (madi’s) binnen de gemeente Amsterdam. Civic Amsterdam is ook een van de deelnemende organisaties aan het gemeentelijke Programma Schuldhulpverlening sinds 2014. Rob de Bruijn, teamleider schuldhulpverlening, vertelt over de verbindende werking van het programma en welke successen er met het programma zijn behaald.

Vroegsignalering

Het liefst willen we dat niemand meer schulden heeft, aldus één van de doelstellingen van het programma. Preventie op het gebied van schuldhulpverlening is echter lastig. Armoede en schulden kunnen erfelijk zijn. Het wordt voortdurend van ouders naar kinderen overgedragen. Wel kan er worden ingespeeld op vroegsignalering. Wanneer mensen zo vroeg mogelijk ondersteund kunnen worden, kan worden voorkomen dat problemen groter worden. Volgens De Bruijn is vroegsignalering de grootste winst van het programma. Als schuldeisers zo spoedig mogelijk een signaal afgeven en hier centraal melding van maken binnen een systeem, kan er door betrokken ketenpartners, zoals Civic, actie worden ondernomen om mensen met schulden te helpen. We zien dat dit al op verschillende manieren gebeurt. Mensen in de bijstand worden bijvoorbeeld automatisch opgeroepen voor een gesprek als ze huurachterstand hebben. Als ze niet op deze gespreksuitnodiging reageren, wordt de huur op hun uitkering ingehouden. Of er worden energiecoaches ingezet als blijkt dat iemands energierekening te hoog is en niet wordt betaald. Samen wordt gekeken naar het energieprogramma en waar bespaard kan worden. Deze vroegsignalering zorgt ervoor dat schulden niet nog hoger oplopen en problemen zich uitbreiden. Ook de lokale belastingdienst, de rijksbelastingdienst en zorgverzekeraars sluiten zich steeds vaker aan bij een systeem en maken melding als er betaalachterstanden zijn. Deze meldingen worden verdeeld over de madi’s per postcodegebied en komen op deze manier bij de schuldhulpverlening van Civic terecht. Schuldhulpverleners werkzaam bij Civic willen de mensen vervolgens bewust maken dat zij niet alles alleen hoeven te doen en willen de drempel om hulp te zoeken laag houden. In plaats van het invullen van een uitgebreid aanmeldformulier zijn cliënten welkom voor een eerste gesprek.

Uniforme werkwijze

Volgens De Bruijn heeft het programma ook gezorgd voor een meer uniforme werkwijze op het gebied van schuldhulpverlening in de gemeente Amsterdam. Deze uniformiteit is ontstaan doordat de verschillende madi’s hardop zijn gaan nadenken over wat hen onderling onderscheidt. Waarom doen zij dingen zoals ze doen? En wat werkt er goed in hun werkwijze? Alle goede punten van de verschillende madi’s zijn verzameld en gebundeld tot een meer uniforme werkwijze op het gebied van schuldhulpverlening in de gemeente Amsterdam. Civic heeft hierin ook een bijdrage geleverd en onderscheidt zich op diverse vlakken.

Adviesgesprek
Civic was de eerste instantie die stopte met een aanmeldformulier van acht kantjes. Dit schrikt mensen af. Mensen moeten zich juist welkom voelen en geen hoge drempel ervaren om hun verhaal te kunnen doen. Uit een eerste adviesgesprek moet blijken welke ondersteuning nodig is. Hierbij is naast een schuldhulpverlener ook altijd een maatschappelijk dienstverlener aanwezig om verder te kijken dan alleen de schulden. Civic werkt op de manier waarop integrale schuldhulpverlening ooit bedacht is. Eind negentiger jaren kwam men tot de conclusie dat het niet werkt om een cliënt een paar stukken in te laten vullen en door te verwijzen naar sanering. Je moet als schuldhulpverlener verder kijken. De twee belangrijkste vragen zijn: Waar komt iemand vandaan? En waar wil iemand naartoe? ‘Als je in de schulden zit, lost het probleem zich niet op door alleen jouw dure auto te verkopen. Wanneer zich weer een verleidelijke situatie voordoet dat een cliënt een nieuwe auto kan kopen, zal hij deze misschien weer aangrijpen’, aldus De Bruijn. ‘Schulden zelf zeggen niets, dit zijn slechts nullen en enen in een computer. Een cliënt harde sancties opleggen, zoals het verkopen van een auto, helpt niet. Er moet achterhaald worden wat de oorzaak is van het probleem. Waarom zit iemand in de schulden? En waarom doet de cliënt hier zijn verhaal? De cliënt moet inzicht krijgen in zijn situatie en keuzes en daarin vinden wij het belangrijk dat een cliënt zelf kan verwoorden wat zijn belemmeringen en doelstellingen zijn.’ De schuldhulpverleners kunnen wel zeggen wat goed is, maar de cliënt moet dit zelf bedenken. Hij moet zich bewust worden van welke stapjes er in zijn beslisboom zitten. Wat gebeurde er op het moment dat iemand een beslissing nam? Bijvoorbeeld bij het kopen van een dure auto? De schuldhulpverlener confronteert de cliënt met zijn gedrag en stelt vervolgvragen die helpen om zijn of haar handelingen te analyseren. Volgens De Bruijn bestaan er geen ongemotiveerde cliënten. Er bestaan wel incompetente hulpverleners. Daarom vindt hij scholing van zijn medewerkers van uiterst belang.

Persoonlijke benadering
De schuldhulpverleners van Civic leren verschillende communicatietechnieken, omdat zij op veel vlakken vragen dienen te stellen. Zij moeten een zo compleet mogelijke situatieanalyse schetsen. Het is niet meer slechts een lijstje afvinken en een cliënt doorsturen naar sanering. Het is een lang proces, gemiddeld duurt een traject 12 tot 14 maanden, waarin je als schuldhulpverlener de cliënt triggert zijn/haar eigen stappen te gaan zetten en op een gegeven moment het besef bij de cliënt te creëren: hier doe ik het voor. Je moet de cliënt op lange termijn aan het traject binden en hij/zij moet het gevoel krijgen altijd terug te kunnen keren met hulpvragen.

Locatiegericht werken
Locatie speelt ook een belangrijke rol in goede schuldhulpverlening volgens De Bruijn. De schuldhulpverleners van Civic werken daarom steeds vaker op locatie. Hoewel hier niet altijd direct schuldhulpverleningsvragen uit voort komen, leren mensen in de wijk de schuldhulpverleners steeds meer kennen doordat zij regelmatig op eenzelfde locatie aanwezig zijn. Dit werkt drempelverlagend. Een van de medewerkers van Civic gaat bijvoorbeeld regelmatig naar een inlooplocatie van de Regenboog groep. Aan het begin stelde niemand haar vragen, maar nu zij een bekend en vertrouwd gezicht is geworden, beginnen de vragen juist meer en vaker te komen.

Samenwerking

Schuldhulpverleners kunnen hun werk alleen goed doen in samenwerking met andere betrokken ketenpartners, bijvoorbeeld de GGZ. Pas als een cliënt stabiel is, kan een gesprek met diegene gevoerd worden. Hiervoor heb je elkaar nodig. Maar ook bijvoorbeeld een reclassering kan er baat bij hebben om met schuldhulpverlening in gesprek te gaan. Uit onderzoek (“Gevangen in schuld”) is gebleken dat schulden een grote rol spelen bij recidive van bijvoorbeeld ex-gedetineerden. Daarom is Civic in een samenwerking met de 3RO deze maand met een training gestart voor medewerkers van de reclassering ‘Schuldhulpverlening voor reclasseringswerkers’, zodat medewerkers in deze branche een beeld hebben bij schuldhulpverlening en wat daarbij allemaal komt kijken.

Toekomstige verbindingsplaatsen

De schuldhulpverlening van Civic wil blijven inspringen op de vroegsignalering en mogelijke preventie van schulden. De Bruijn zoekt graag naar nieuwe locaties, zogenaamde verbindingsplaatsen, waar mogelijke problemen vroeg gesignaleerd kunnen worden. In hoeverre is het bijvoorbeeld mogelijk om mensen die in een Penitentiaire Inrichting zitten en binnen vier maanden vrijkomen hulp te bieden bij vragen als: Hoe bereid je je voor op je vrijlating? Waar ga je wonen? Wat is er allemaal veranderd in de wet- en regelgeving? Wat ga je doen voor een uitkering?

Kortom, het Programma Schuldhulpverlening (2014-2018) heeft voor successen gezorgd. Nu de bestuursperiode er bijna opzit stopt ook het programma. Er is nog niets bekend over een vervolg van dit programma. De madi’s zullen echter met elkaar in gesprek blijven en Civic wil zich blijven vernieuwen en haar persoonlijke benadering en werkwijze op het gebied van schuldhulpverlening blijven uitdragen.

In december 2017 verscheen de Slotkrant van het Programma Schuldhulpverlening. Klik op de afbeelding om te downloaden.