Naar een passende inrichting van respijtzorg

Rhenen probeert haar mantelzorgers zo goed mogelijk te ondersteunen. Niet alleen door aanvullende huishoudelijke hulp te bieden en dagen te organiseren om mantelzorgers in het zonnetje te zetten, maar ook door in gesprek te gaan met mensen over hun zorgen en behoeften. Beleid op het gebied van respijtzorg (ook wel vervangende zorg genoemd) voor mantelzorgers ontbreekt echter nog. In samenwerking met Bureau KLB heeft B&A in opdracht van de gemeente Rhenen een onderzoek gedaan om de omvang, kenmerken en behoeften van mantelzorgers op het gebied van deze zogenaamde respijtzorg in kaart te brengen en deze inzichten door te vertalen naar concrete stappen richting passend beleid en daarbij horend aanbod.

Over respijtzorg

Respijtzorg is het tijdelijk overnemen van mantelzorgtaken zodat mantelzorgers op adem kunnen komen. Met de komst van de Wmo 2015 hebben gemeenten de verantwoordelijkheid gekregen om ondersteuning aan mantelzorgers te bieden. Respijtzorg maakt daar onderdeel van uit. Door de flinke bezuinigingen die in de zorg zijn doorgevoerd, vervullen informele netwerken een steeds belangrijkere rol bij de zorg en ondersteuning van kwetsbare mensen. Mantelzorgers spelen daar een cruciale rol in. Respijtzorg is bedoeld om mantelzorgers te helpen om die zorgtaken vol te houden.

Vraaggestuurde opdracht

Net als voor veel andere gemeentes is respijtzorg voor Rhenen een nieuw terrein waar beleid op moet worden ontwikkeld om tot een passende inrichting van aanbod voor mantelzorgers te komen. De gemeente Rhenen schakelde ons in om de volgende vragen te beantwoorden:

• Wat is respijtzorg?
• Wat is onze verantwoordelijkheid als gemeente?
• Wie zijn de mensen die daarvoor in aanmerking komen?
• Hoe en waar vinden wij deze mensen?
• Wat zijn de kenmerken van het zorgsysteem waar zij zich in bevinden?
• Aan welke soorten vervangende zorg hebben mantelzorgers behoefte?
• Wat zijn drempels voor mantelzorgers om gebruik te maken van respijtzorg?
• Wat moeten wij doen om een passend aanbod te organiseren?

Het perspectief van mantelzorgers

Mantelzorgers zijn vaak lastig te bereiken. Sommigen beseffen niet dat ze mantelzorger zijn, anderen voelen zich niet prettig bij de term en jongere mantelzorgers zijn soms bang voor consequenties voor het gezin wanneer zij zich bekendmaken als mantelzorger. Om een beeld te krijgen van de omvang, kenmerken en behoeften van de mantelzorgers uit Rhenen volgden we drie routes:

• Bevragen van mantelzorgers die al in beeld waren bij de gemeente (het ‘mantelzorgbestand’)
• Verbreden van het bestand door in het huis-aan-huis blad en kanalen van de gemeente mensen uit te nodigen om deel te nemen aan het onderzoek
• Het raadplegen van wijkverpleegkundigen als intermediairen (Deze professionals komen bij mantelzorgers thuis en hebben een goed beeld hebben van wat er speelt en kunnen inschatten wat mantelzorgers nodig hebben en welke eisen ze daar aan stellen)

Daarnaast zijn wij op zoek gegaan naar voorbeeldgemeenten op het gebied van respijtzorg om praktijkvoorbeelden op te halen over het inrichten en organiseren van aanbod.

Van inzicht naar passend respijtaanbod

Het onderzoek leverde een aantal concrete resultaten op waarmee Rhenen haar respijtzorgbeleid verder vorm kan gaan geven:

• Inzicht in de omvang, achtergrondkenmerken en zorgrelatie van mantelzorgers in Rhenen
• Inzicht in de behoefte aan vervangende zorg en de voorwaarden om met die vervangende zorg ook daadwerkelijk verlichting te bieden aan mantelzorgers
• Inzicht in benaderingen, voorzieningen en experimenten in andere gemeenten

Denkrichtingen over het passend inrichten van respijtzorg

De uitkomsten van het onderzoek zijn gepresenteerd aan een groep mantelzorgers uit Rhenen, die in een interactieve werksessie hebben meegedacht over de vervolgstappen die de gemeente moet nemen. Voor de inrichting van die sessie is gebruik gemaakt van regietheater. Acteurs speelden herkenbare scenes uit het leven van mantelzorgers, die vaak zelf drempels opwerpen voor het inschakelen van hulp. Vervolgens werden de scenes opnieuw gespeeld en gaf het geanimeerde publiek regieaanwijzingen om de scene tot een goed einde te brengen. Daarmee werd snel en op een laagdrempelige manier gespreksstof voor de middag opgehaald.