Van dagbesteding naar ‘erop uit’ en ‘aan de slag’

Opinie: Yorick van den Berg

Vol verwachting klopt ons hart

Vanaf 1 januari 2015 worden dagactiviteiten door de gemeente ingekocht en gefinancierd. Samen met inwoners en uitvoerders richten gemeenten de dagbesteding nu zelf in. Doelen van de decentralisatie waren, naast besparing, vernieuwing en aansluiting bij de lokale vraag. Maar worden deze verwachtingen ook ingelost? In het kader van deze vernieuwing in dagbesteding heeft Movisie in de publicatie ‘Vernieuwing in dagbesteding: 45 projecten’ (2015) verscheidene innovatieve vormen van dagbesteding geïnventariseerd. Met deze inventarisatie heeft Movisie als doel om het veelomvattende domein van dagbesteding overzichtelijk te maken. In hoeverre dagbesteding vernieuwend is, wordt door de auteurs van de publicatie bepaald aan de hand van een aantal kenmerken. Worden bijvoorbeeld mensen met verschillende achtergronden gedurende de dagbesteding gecombineerd? En hoe worden de principes van zelfregie toegepast op de organisatie en invulling van dagactiviteiten?

En wat zien we?

In 2016 heeft Movisie een overzichtelijke infographic[1] gemaakt met daarin voorname en herkenbare trends in dagbesteding. Movisie signaleert drie trends.

• Een eerste trend is het mixen van vorm, doel en/of mensen in dagbesteding, zoals het mengen van kwetsbare en niet-kwetsbare burgers.
• De tweede trend is samenwerken en verbinden (bijvoorbeeld het mixen van financieringsvormen en het bundelen van dagbestedingsactiviteiten).
• De laatste trend is uitgaan van mogelijkheden, zoals eigen initiatief en focus op ontwikkeling en talenten.

Een logische vervolgvraag is: welke lering kunnen we trekken uit deze trends? En vooral: wat betekenen ze voor de bewoners, de uitvoerders van ‘dagbesteding’ en de inkopers (de gemeente)?

Infographic van Movisie: Trends in dagbesteding 

Wat leert ons dit voor bewoners?

Voor bewoners is de les dat het mogelijk moet zijn om deel te nemen aan leuke en leerzame activiteiten waar bewoners van allerlei pluimage aan mee willen én kunnen doen. Dagbesteding wordt nu (te) vaak geassocieerd met activiteiten voor zielige, kwetsbare mensen. Het is tijd om het woord ‘dagbesteding’ te verlaten en er een positieve invulling aan te geven. Wij stellen de termen ‘erop uit’ en ‘aan de slag’ voor. ‘Erop uit’ is daarbij specifiek gericht op bewoners die met elkaar leuke activiteiten willen ondernemen en sociale contacten willen opdoen. ‘Aan de slag’ is bedoeld voor de groep bewoners die graag een arbeidsmatige invulling nastreven.

Normaliseren
Voor beide invullingen is normaliseren het credo. Welke bewoner wil nu steeds geconfronteerd worden met zijn of haar beperkingen, en vanwege die beperkingen aan een activiteit (moeten) deelnemen? En vervolgens met allemaal ‘lotgenoten met dezelfde beperkingen’ in een groep bij elkaar worden gezet? De studie van Movisie leert dat het kan: verschillende doelgroepen kunnen gemengd worden. Kwetsbare en krachtige bewoners kunnen samen deelnemen aan een activiteit – ieder vanuit zijn of haar eigen talenten. En het doel van de activiteiten is ook verschillend: het kan draaien om ontmoeting, maar ook om het leren van vaardigheden, dingen voor een ander doen of zelfs een opstap zijn naar werk. Hierbij is het belangrijk dat de activiteiten aansluiten op zaken die op dat moment bij bewoners spelen en waar bewoners energie van krijgen. Bijvoorbeeld een brief van de belastingdienst dat de ‘blauwe envelop’ alleen nog maar digitaal wordt verstuurd.

Voor uitvoerders?

De rol van de professional verandert fors. Allereerst moet er voor gezorgd worden dat er een goede ‘cocktail’ komt van kwetsbare en krachtige bewoners, elk met hun eigen kenmerken en talenten. De uitvoerende professional kan hierbij gezien worden als een soort ‘coach van een elftal’ waarbij het aan hem of haar is om de groepsdynamiek positief te beïnvloeden.

Ten tweede: de uitvoerder moet het niet allemaal zelf doen. Een ander type uitvoerder is gewenst, namelijk een soort gangmaker die zich na verloop van tijd terugtrekt en het aan de groep zelf overlaat. Er moet als het ware voor gezorgd worden dat in een groep een collectief leiderschap ontstaat. Ook is het raadzaam dat de uitvoerder de activiteit voorziet van een leerlijn. Een soort curriculum waarmee de groep weldoordachte stappen kan zetten en die als hulpmiddel dient voor groei, zowel individueel als voor de groep als geheel. Ook is gezond realisme nodig. Accepteer dat een activiteit stopt als er geen behoefte meer aan is of dat een groep uit elkaar valt omdat een paar deelnemers ermee stoppen. Juist de dynamiek in groepssamenstelling en het doel maakt dat activiteiten zich steeds blijven ontwikkelen.

Een laatste suggestie voor de uitvoerder is samenwerking met ondernemers. Zij hebben vaak goede ideeën en ook de ontwikkelkracht om nieuwe wegen in te slaan.

… en voor inkopers?

De inkoper is in deze context de gemeente, die een aantal belangrijke keuzes moet maken. Bijvoorbeeld: moet je deze vernieuwing in dagbesteding achter een indicatie stoppen of niet? Dat kan eigenlijk niet meer als de activiteit niet alleen voor kwetsbare bewoners is, maar ook voor krachtige bewoners. En dat betekent: niet meer indiceren. De maatwerkvoorziening transformeert hiermee naar een algemene voorziening.

Een ander belangrijk vraagstuk is: hoeveel zeggenschap geef je de bewoners bij het organiseren van activiteiten? Reserveer bijvoorbeeld tien procent van het beschikbare budget voor dagbesteding voor bewoners met goede plannen. Je kan de beoordeling van die plannen bij de gemeente leggen, maar je kunt dat ook bij een uitvoerende organisatie leggen (van wijkteam tot welzijn tot zorginstelling). Ook de rol van de professional verschuift dan vanzelfsprekend. Zij voorzien de deelnemers van goede tips en adviezen, maar laten vervolgens de groep zelf de activiteiten ontwikkelen. De nadruk verschuift: het gaat dan niet meer om het bekommeren om kwetsbare bewoners, maar om het bekommeren om bewoners met een goed plan.  En dat vraagt ook een andere opdracht, bekostiging en verantwoording vanuit de gemeente.

Ben je benieuwd naar onze eigen ervaringen en aanpakken?

Wij vertellen er graag meer over!

Bron: www.movisie.nl/artikel/wat-zijn-trends-dagbesteding. Deze infographic is gebaseerd op de rapporten ‘Vernieuwing in dagbesteding’ (2015) en ‘Hoe gaan gemeenten om met dagbesteding’ (2016).

Januari 2017